"Univerziteti koji niču u BiH služe da se neko obogati 'preko noći', a da neko dođe do diplome bez truda, vrednovanjem nauke bi se spriječilo njihovo otvaranje" - Sarajevograd.CLICK

Predsjednik Sjedinjenih Američkih Država, Barack Obama, objavio je prošlog mjeseca imena 105 mladih naučnika koji će dobiti “Predsjedničku nagradu za mlade naučnike i inžinjere”, među kojima je i Ervin Sejdić, rođen u Gradačcu 1979. godine.

Inače, spomenuti Sejdić je doktorirao na digitalnoj obradi podataka. Informatičar je i najviše se bavi bioinformatikom, analizom i procesuiranjem medicinskih podataka, odnosno bavi se izučavanjem procesa gutanja kod ljudi.

Međutim, pitanje koje se postavlja je to koliko država Bosna i Hercegovina zaista ulaže u naučno-istraživački rad, u svoje naučnike, te koliko vremena, novca i prostora je ponuđeno ljudima koji slove za naučnike u našoj zemlji? Prema podacima od prije godinu i po, Bosna i Hercegovina u naučno-istraživački rad ulaže manje od 0,1 posto bruto društvenog proizvoda, što je daleko ispod svjetskog standarda.

Svi drugi ulažu, nama nauka ne treba

Velike ekonomske sile, kao i one zemlje koje to još nisu, ali žele biti, znaju da naučno-istraživački rad predstavlja jedan od najvažnijih resursa današnjice. EU godišnje izdvaja milijarde eura u te svrhe, a njene članice u prosjeku izdvajaju tri posto bruto društvenog proizvoda za naučno-istraživački rad. Brojke u našoj zemlji, kada su u pitanju i gotovo sve ostale sfere, su poražavajuće.

Prema Strategiji razvoja nauke u BiH (za period 2010-2015), Bosna i Hercegovina za podršku naučno-istraživačkoj i istraživačko-razvojnoj djelatnosti izdvaja iz budžeta blizu 0,07 posto svog BDP-a, tako da se postavlja pitanje može li se u Bosni i Hercegovini uopće baviti naukom, odnosno isplatili se biti naučnik?!

Za Source.ba portal je govorio Dejan Milošević, profesor na Odsjeku za fiziku Prirodno-matematičkog fakulteta u Sarajevu.

“Ulaganje u naučno-istraživački rad u BiH je izuzetno malo. Teško je procijeniti da li je to 0,1 posto BDP-a, jer je finansiranje na različitim nivoima, od kantona do države. Pored toga, pitanje je šta se naziva ulaganjem u naučno-istraživački rad. Da li je to učešće na konferencijama, kupovina literature i slično, ili se odnosi na konkretne istraživačke projekte. Projekti su često mali (10,000.00 KM), a nedostaje ulaganje u kapitalne projekte, nove institute i laboratorije. Nedostaje i ulaganje u mlade istraživače (u smislu zapošljavanja i plata dok rade na doktoratima). Moj utisak je da se ulaganja smanjuju i ne raspoređuju na pravi način. Naučno-istraživački rad predstavlja okosnicu razvoja jedne zemlje i njene kompetitivnosti. Evropske zemlje prepoznale su značaj ulaganja u nauku i teže tome da za naučno-istraživački rad izdvajaju 3% BDP-a”, kaže profesor Milošević za naš portal.

Za Source.ba portal je govorio i Adnan Tahirović, profesor na Odsjeku za automatiku i elektroniku Elektrotehničkog fakulteta u Sarajevu.

“Ulaganje u naučno-istraživački rad u našoj zemlji je još uvijek na dosta niskoj razini, i svakako je daleko ispod standarda razvijenih zemalja. Za razumijevanje konkretnih vrijednosti, najbolje je pomenuti oficijelne podatke Evropske komisije (Eurostat) za prosječni nivo cjelokupnog ulaganja u istraživanje i razvoj zemalja koje bi našoj državi mogle biti referentne. Npr., prosjek ovog ulaganja u zemljama EU u 2013. godini je iznosio 2.01% u odnosu na bruto društveni proizvod, gdje su zemlje poput Finske (3.31%), Švedske (3.3%), Danske (3.06%) i Njemačke (2.85%) bile najbolje rangirane, dok su zemlje poput Rumunije (0.39%) i Bugarske (0.65%) bile daleko ispod prosjeka. Iz zemalja iz okruženja, daleko prednjači Slovenija (2.59%) koja se u 2013. godini nalazila iznad evropskog prosjeka, dok su Hrvatska (0.81%) i Srbija (0.73%) imale podjednake statistike. Iako je Crna Gora (0.38%) imala ulaganje daleko ispod evropskog prosjeka, taj procenat je još uvijek daleko bolji nego procenat naše zemlje koji je iznosio ispod 0,1%”, kaže za naš portal profesor Tahirović.

Naše sagovornike smo upitali šta je sve potrebno da se napravi jedno ozbiljno istraživanje, odnosno da se naučnik u našoj zemlji upusti u ozbiljan naučno-istraživački rad.

“Ja sam teorijski fizičar i razvijam nove teorije u atomskoj, molekularnoj i optičkoj fizici. Teorije provjeravamo poređenjem sa eksperimentalnim rezultatima različitih naučnoistraživačkih grupa iz Evrope, Sjedinjenih Američkih Država, Kine, Japana itd. Potrebno je uložiti puno truda. Neophodno je pratiti naučnu literaturu i biti u kontaktu sa pomenutim grupama”, ističe Dejan Milošević za Source.ba portal.

“Elektrotehnika obuhvata dosta različitih oblasti i dosta je teško univerzalno odgovoriti na vaše pitanje. U nekim oblastima je potrebna laboratorijska oprema, dok su u nekim drugim oblastima dovoljna i sama teoretska istraživanja. Za teoretska istraživanja nisu potrebni veliki resursi, ali su i dalje prisutna određena ograničenja za nesmetan rad. Npr., siguran sam da mali broj državnih univerziteta u BiH ima pristup bazama i naučnim publikacijama, koje zaista mogu biti dosta skupe, ali koje su nezaobilazan resurs naučno-istraživačkog rada. Ako vam nije omogućeno da pristupite radovima iz vaše oblasti, nemoguće je očekivati da se možete uklopiti i uporediti svoj trenutni rad sa rezultatima prisutnim u svjetskoj naučnoj zajednici. Također, kao odgovor na vaše pitanje, može se istaći i nedostatak istraživačkih pozicija u smislu izdvajanja sredstava za doktorske studente sa punim istraživačkim radnim vremenom. Mislim da smo jedna od rijetkih zemalja u okruženju koja na državnim univerzitetima nema sredstva za istraživačke pozicije, nego se istraživanjem isključivo bave nastavnici i asistenti koji su opterećeni izrazito visokim nastavnim normama”, kaže profesor Adnan Tahirović za Source.ba portal.

Naučno-istraživački centri u BiH

Pitanje je koliko uopće postoji, te da li postoje određeni naučno-istraživački centri u našoj zemlji, konkretno u glavnom gradu Sarajevu.

“Generalno, malo je istraživačkih grupa i uslovi su loši. Prije rata su postojali istraživački centri u privredi (npr. Centar za istraživanje i razvoj u preduzeću ‘Zrak’, Centar za istraživanje i razvoj materijala u Energoinvestu itd.) i pri Univerzitetu u Sarajevu (npr. Institut za fiziku). Danas treba spomenuti INGEB (Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju) i još nekoliko istraživačkih grupa koje se još trude da nešto ostvare oslanjajući se uglavnom na vlastitu ljubav prema nauci i entuzijazam. Bez naučnog rada nema ni baze, odnosno ljudi, koji bi se mogli uhvatiti u koštac sa problemima koji nas čekaju na evropskom putu. Kao drugo, stvarna materijalna korist dolazi tek nakon velikih ulaganja. Npr. bez gore spomenutih CIR-a i CIRM-a ne bi bilo moguće razviti nove tehnologije i proizvode koji bi omogućili zapošljavanje velikog broja radnika”, ističe Milošević.

“Poznato mi je da imamo nekoliko naučnih insituta i univerziteta. Skladno ovom što sam gore rekao, mišljenja sam da su uslovi katastrofalni”, zaključuje Adnan Tahirović, profesor na Odsjeku za automatiku i elektroniku Elektrotehničkog fakulteta u Sarajevu.

“Poplava” univerziteta u bh. gradovima

Nerijetko se navodi da tzv. “poplava” brojnih univerziteta u gotovo svim gradovima ili većim mjestima u BiH može biti još jedan od problema za ovo polje. Ipak, naš sagovornik tvrdi da ne postoji neka posebna veza između te dvije stvari, ali da bi ozbiljnije gledanje na naučno-istraživački rad stopirao formiranje ovakvih univerziteta.

“Ne mislim da je pomenuta ‘poplava’ univerziteta povezana sa naučno-istraživačkim radom. Takvi univerziteti uglavnom služe da se neko obogati ‘preko noći’, a neko dođe do diplome bez truda. Međutim, pravim vrednovanjem naučno-istraživačkog rada spriječilo bi se osnivanje takvih univerziteta. Konkretno, za titulu doktora i nastavnika/profesora morali bi postojati jasni kriteriji na državnom nivou, broj CC radova (misli se na radove u relevantnoj naučnoj bazi podataka), h-indeks (faktor koji povezuje broj radova i citiranost naučnika) itd.), kao što je to slučaj u drugim državama”, rekao je na kraju razgovora za Source.ba portal Dejan Milošević, profesor na Odsjeku za fiziku Prirodno-matematičkog fakulteta u Sarajevu.