Ploča o obnovi banjalučke Ferhadije krije istinu: Nisu smjeli napisati da je srušena i ko su rušitelji

Na samom ulazu u harem Ferhat-pašine džamije ili Ferhadije nalazi se ploča na kojoj su navedeni svi donatori i vakifi obnove Ferhat-pašine džamije, koji su dali više od 1.000 konvertibilnih marka. Na ploči piše ko je graditelj i kada je sagrađena ova banjalučka ljepotica.

Međutim, izostavljene su informacije da je džamija srušena tokom agresije na BiH i ko su rušitelji. Izostavljanje ovih važnih historijskih činjenica je za svaku osudu. Umjesto istine da je srušena, autor teksta na spomenutoj ploči napisao je da je džamija Ferhadija “Nakon stoljetne blagosti, 7.maja 1993. iskusila krutost”.

Ferhat-pašina džamija ili Ferhadija smještena je u dijelu grada poznatom kao Donji Šeher koji je procvat doživio zahvaljujući posljednjem bosanskom sandžakbegu (1574—1580) i prvom beglerbegu (1580—1588) Ferhad-paši Sokoloviću, članu poznate porodice iz sela Sokolovića kod Rudog.

Kako je svojevremeno napisao poznati arhitekta i jedan od najistaknutijih poznavalaca spomeničkog bogatstva BiH Alija Bejtić, ono što je Gazi Husrev-beg bio nešto ranije Sarajevu, to je Ferhad-paša Sokolović bio Banja Luci. Ferhad-paša je ubijen septembra 1590. godine u Budimu od strane jednog njegovog roba, a prema sopstvenoj želji kasnije je prebačen i sahranjen u posebnom turbetu kraj Ferhadije.

Ferhadija je izgrađena 1579. godine u klasičnom otomanskom stilu. Ferhad-paša je 1587. godine zakladnicom formirao vakuf i odredio, uz ostalo, da se iz novčanih viškova izgradi medresa u blizini džamije. Dimenzije unutrašnjosti Ferhadije su, prema Bejtiću, 12,10 metara sa 12,60 metara, a visina od poda do najviše tačke centralne kupole iznosi 17,5 metara. S desne strane džamijske zgrade je munara visoka oko 41,5 metara i spada među najviše u BiH.

Džamija je kroz historiju nekoliko puta bivala oštećena, 1944. tokom bombardovanja u Drugom svjetskom ratu srušen je vanjski trijem. U zemljotresu koji je pogodio Banju Luku 1969. obrušen je dio minareta.

Proglašena je nultim historijskim spomenikom Bosne i Hercegovine 1950, nakon čega je uvrštena na listu svjetske kulturne baštine UNESCO-a.

Ferhadija je bila jedna od 16 džamija srušenih u Banjoj Luci tokom agresije na BiH od 1992. do 1995. godine. Srpski zločinci su je srušili 7. maja 1993. godine, nakon što je prvobitno bila granatirana, a potom i minirana. Ostaci džamije odvezeni su na gradsku deponiju, a dio je bačen u jezero Karanovac. Dan rušenja Ferhadije, 7. maj, u BiH je proglašen Danom džamija.

– Obnova koštala više od 10 miliona KM –

Obnova Ferhadije koštala je više od 10 miliona KM, a trajala je oko 15 godina.

Počela je 7. maja 2001. godine pokušajem da se postavi kamen temeljec za njenu obnovu. Međutim, došlo je do nereda i protesta oko 4.000 srpskih nacionalista koji su kamenovali i fizički nasrnuli na nekoliko stotina okupljenih Bošnjaka.

Epilog je bio tragičan, nekoliko ljudi je primljeno u banjalučku bolnicu sa ozbiljnim povredama, a jedan od njih, Murat Badić, preminuo je od posljedica napada 26. maja 2001. godine. Ceremonija polaganja kamena temeljca kasnije je obavljena u tajnosti i uz velike mjere obezbjeđenja.