KAKO MIRISI UPRAVLJAJU NAŠIM ODLUKAMA?

Priroda ne poznaje termine “miris” i “smrad”. Ono što mi doživljavamo kao ugodne ili neprijatne mirise, za prirodu su samo molekule koje prenose neku informaciju.

Da bi nešto imalo imalo miris, mora biti hlapljivo, jer se hlapljenjem mirisne molekule miješaju sa zrakom te tako mogu udisanjem doći i do naših receptora za miris. Ono što ne isparava, mi ne možemo ni omirisati, piše Oslobođenje.

Primjerice, ono što mi doživljavamo u parfemima kao pudrastu notu ili, u ovisnosti o koncentraciji, svježinu, zapravo je miris molekula aldehida. Već je postalo legenda da Chanel No5 duguje svoju bezvremenost tome što je asistent Ernesta Beauxa, kojeg je Coco Chanel zamolila da kreira parfem a da taj parfem “ne miriše ni kao ruža ni kao đurđevak”, umjesto 10%-tnog rastvora aldehida greškom u miris stavio 100%-tni aldehid. Jedan drugi parfem, Guerlainov Mitsouko, sadrži aldehid kodnog imena C-14 (gama-undekalakton), koji miriše po breskvi. Ipak, u prirodi su za voćkasto-cvjetne mirise zaduženi uglavnom razni esteri, a ne aldehidi.

Miris tuberoze

Ono što “zovemo miris kiše”, miris svježine kada nakon sušnog perioda nastupi kiša, naučnici zovu petrihor, a to je mješavina ulja koja biljke proizvode u toku suše kako bi se zaštitile od prekomjernog isparavanja vode i miris zemlje – molekule geosmina koje proizvode neke aktinobakterije u zemlji. Ako je kiša praćena sijevanjem munja, tada nešto malo kisika u zraku prelazi u ozon, koji također ima specifičan miris.

U novije vrijeme, kada vlada imperativ “organskog”, ljudi se često protive prisustvu sintetskih komponenti u parfemima. Ovaj trend “prirodnog” proširio se od hrane na parfimerije, no ne treba bježati od sintetskih molekula. Baš kao što je Ernest Beaux koristio jedan aldehid i stvorio legendu, tako je brend Escentric Molecules stvorio jednu neobičnu komponentu koju su nazvali Iso E Super, a koja se nalazi u parfemima Escentric. Ova mirisna komponenta ima feromonska svojstva i čas miriše svježe, na mješavinu pokošene trave i ozona, čas neodređeno drvenasto, nekima poput sandalovine, drugima poput cedra, a nije sandalovina, niti cedar te ima sposobnost da iščezne sa kože, pa se ponovo vrati. Iza ovog kodnog imena stoji jedinjenje znanstvenog naziva 7-acetil, 1,2,3,4,5,6,7,8-oktahidro-1,1,6,7-tetrametil naftalen.

Po raspadnutom smeću sa notom fecesa miriše putrescin, tj. po IUPAC nomenklaturi butan -1,4 – diamin. Drugo jedinjenje sa užasavajućim mirisom je kadaverin, po IUPAC pentan -1,5 – diamin, koji miriše kao leš, po čemu je i dobio ime. Ipak, jedna molekula, indol, ima zvučan naziv, a miriše vrlo čudno. U velikim dozama, kao čista komponenta, indol miriše na feces. U malim količinama, miriše floralno i gotovo sve bijelo cvijeće, naročito tuberoza, sadrže ovu volatilnu komponentu.

Indol je produkt degradacije aminokiseline triptofana, a može se naći u izmetu, ali i u katranu te u esenciji nekih cvjetova. Ime je dobio po indigu, iz kojeg je prvi put deriviran. Ima ga u cvjetovima tuberoze, bijelog jasmina (sambac), ljiljana, đurđevka, gardenije te u cvjetovima naranče. Cvijet jasmina ima nevjerovatnih 2,5% indola. Međutim, dosta parfema sa jakom notom jasmina uopšte ne sadrži jasmin, te je ova nota jasmina nazvana “ne-indolska”, poput one u Bulgarijevim jasminskim parfemima, Armani Sensi i Jasmine White Moss od Estee Lauder. Chanel No5, pak, sadrži pravi jasmin.

U viktorijansko doba mladim djevojkama su zabranjivali da mirišu tuberozu jer je vladalo vjerovanje da bi se samim mirisanjem ovog cvijeta mogla zaprljati mašta nevinih djevojčica i da bi mogle doživjeti orgazam. I u Italiji su vjerovali da bi miris tuberoze odvelo mlade djevojke u dekadenciju. Za ostale, tuberoza je važila kao legitiman afrodizijak.

Animalne komponente

Animalne komponente u parfemima sve do 30-ih godina prošlog vijeka bile su rezervirane za “prijateljice noći” i glumice, dok su “pristojne žene” nosile mirise cvijeća, poput đurđice ili ruže. U ove komponente spadaju različite varijante mošusa, ambera, kastoreuma i civetona, koje se koriste kao bazne komponente i fiksatori u industriji parfema. Prirodni mošus se dobijao od sekreta žlijezda mošusnog jelena (rod Moschus), a za 1 kg mošusa bilo je potrebno ubiti 140 mošusna jelena. Na svu sreću, danas se mošus može dobiti sintetski. Kastoreum je uljasti sekret trbušnih žlijezda dabra (Castor fiber), a civeton sastojak sekreta žlijezda afričke cibetke (Civettictis civetta).

Amber ili ambergris potječe od nekih kitova, a predstavlja sadržaj crijeva kita koji je ostao nesvaren. Ukoliko kost od sipe ili nešto slično zapne u probavnom sistemu ovih kitova, organizam to oblaže specifičnom materijom koja na kraju dospije u ocean. Pod dejstvom morske vode i sunca, ta materija prolazi kemijske i fizičke promjene da bi od nje nastao ambergris, koji se ponekad može naći kao grumen na plažama oceana.

Mirisi nas određuju i diktiraju nekim našim odlukama na jednom skrivenom, podsvjesnom nivou. Mirisima, prije svega, komuniciramo i percipiramo okolinu. Zato smo na neki način zatočenici ovih molekularnih poruka.

(Hayat/Foto: Arhiv)